To My Dearest Nala,

How are things going?

I’m sorry for the two weeks and three days of interrupting you in between those hospital walls; I know that you had enough of the dead air scent and it was bad of a move to raise some elated vibe every single time you woke up. I was one big ball of annoyance, eh? I can still take a trip down retrospect: When we were fourteen, you already hated that kind of set-up. Whenever I woke you up with an eerie expression on my face, I received a throbbing skin torture from your infamous slaps and squeezes. Ha ha! But on a less sidesplitting note, don’t you think it’s amazing how you can still be yourself—the you I’ve always loved—even after what happened? You’re still you, and you don’t even know.

But I know that soon, you will. My hopes are as high as the ache I’m feeling, but don’t worry.

On the days of my hospital visit, I asked you to draw a line for me, because I know that only through that you can remember what you used to feel. I’m sorry for interrupting you of my shivered hopes and crashing desires. I’m sorry for eating up your senses somehow, for occupying spaces sandwiched by your estranged hours, making you weave circles and triangles and elliptical galaxies and zigzagged borderlines which seemed to have killed you more than ever. I’m sorry for unintentionally adding bulk on your bruises.

Yet I hope that I would soon stop holding on to the verity that I’m just a screeching stranger to you. The only thing I would love you to have is a recovered memory filled with flamboyant hues and innocent pigment splatters and your old smear of smile—the one you used to wear whenever we went on to different routes, drinking shades of ROYGBIV and eating broken lines from our local artists, for the only thing we knew was we had hungry hearts, and art was the only one to fill our starve. 

I’ll not be in your hospital room today, but I hope you can promise me something. 

Amid the dead air scent and array of unfamiliar thingamajigs and suffocating white walls, can you please draw your favorite shapes again? You still have a pile of sheets left on the table. Scribble your heart out, Nala, know the self you had just left. And oh, you can always start with the line. Don’t rush.

You are my art, Nala. And you are the art worth coming back to.

Who knows, amnesia would get annoyed at all your beautiful attempts.

Let’s do this together,

Dexter

Read More »

The strong whiff of the lemon hugged the backyard’s open place. The romantic ambiance

provided by the pale candlelight embraced the lonely aura of the space. It tried to elevate what it

knew would be hard today.

The steaks were looking at each other; sorrow engulfed them as the gap between them became

farther. The bubbles of the champagne were starting to disseminate and fade. The whole set-up was

screaming love; a hope that it would spread inside flickered.

Andrea faced the mirror in her bedroom. The green, strapless dress hugged her curves. Her brown

hair was curled and laid lifelessly on her right shoulder. She looked into her eyes from the reflection;

a pair of dark brown pupils met her. It was full of gleam and happiness; once. She sighed and tried

to stop her tears.

A knock startled her. “Hey, are you ready?” Dale’s muffled voice inquired.

Andrea smiled sadly at the mirror. “Yes. I am ready; really ready.” She laughed a little; sadness

coiled around her voice.

She breathed out and walked to the door. Her silky hand touched the golden knob and turned it. A

god stood before her. Dale was wearing a black tuxedo and a white shirt underneath it, hugging his

hard body and biceps. His black hair met his forehead, one of his thick eyebrows was raised, his

pointed nose and hard jaw were beautifully crafted and his plum and soft lips were on a smile. It

ached to see him so happy when she knew he should not.

Dale offered his arm to Andrea. “Shall we?”

I am sorry, Andrea thought to herself. “Sure.” She tried to give colors to her voice, but failed.

Dale caressed her cheek. “Hey, what’s wrong?” His voice, full of dark tones and concern, almost

made her fall on her knees.

“Nothing. Just work, stress, and all.” Andrea waved her hand and smiled. Dale nodded and gave

her the equal smile.

They went downstairs. As they walked outside the garden, devotion could be inhaled, but Andrea

seemed to breathe it out. Dale pulled out her chair and she sat. “Thank you.” A kiss on her cheek

was his reply.

Andrea tried to find the electricity in her system; thinking it was just sleeping around her corner.

She could not pretend to herself, either. She should face her fear sooner than later; the flowing

stream of electricity that would always involve Dale became stagnant and lazy.

“For more years to come. Happy 10th year anniversary.” Dale raised his flute. Andrea was dazed

with dreams. He snapped his finger to get her attention. “We can cancel this… if you want?” He

tentatively asked.

Andrea blinked rapidly. “No, no! I am very sorry. Here, for…” she gulped. “More years.” She

raised her flute. The flutes thumped together, creating a melodic sound that would ever haunt

Andrea’s ears. It was beautiful, it was already piercing her ears.

As Dale knifed his steak, Andrea could not help, but to stare at her plate. She could not believe

that, until today, she was still seeking for a heart. Not that she was not satisfied with what she

already had, but the thought that she could have what she really wanted lingered. She wanted to

grasp on it, hold it and brush aside what she had today.

Andrea told herself she hated liars and it elatedly continued to slap itself across her face. When she

saw her past man yesterday on her way home, she could not thump down the feeling of longing, and

crave for the other one’s perpetual devotion, and presence. Dale did not cause anything. The

thoughts that surrounded her were all because of her.

If it was not permanent, then nothing would stay the same. The boulders should be carried by her.

She would be jumping from the skies, but she would not care if she would meet the fires or the

waters. She would rather get faded than continue breathing in a withered flower.

“And our boss said we could take a vacation for a week and I am planning to…”

Andrea looked up, tears brimmed in her eyes. “Dear,” she began, her voice was breathless. “I have

something to tell you.”

The chains collapsed along with its rusts.

The papers across the skies were flamed with daggered-words.

The rings became meaningless.

Nothing would be the same.
Read More »

I had a jar once. I had it since I was a kid. It was an empty jar, but a jar nonetheless. I had it in my room amongst my other special items. It sits beside my jewelry box and my favorite book.

I had always treasured my jar, wiping it clean from time to time. But I never opened this jar. Not once did I dare to take off the lid. And that's part of what makes it special. Being untouched. Being reserved.

My Mother, every time she comes into my room to clean up my mess, would ask me why I still keep the jar.

She said, "Why not put that jar into good use and put some loose change in it?"

"It already contains something inside," I would reply.

Hearing this, Mother would just shrug and proceed with her cleaning, as if I simply just said, "No."

Whenever my friends came over for a sleepover they would say, "What's up with the empty jar?"

"It has sentimental value," I would say.

Hearing this, my friends would just shrug and proceed with gossiping about boys and school, as if I simply just said, "Just because."

And then my cousins would say in every reunion we have, "You still keep your jar?"

I'd reply, "It's not just a jar."

Hearing this, my cousins would just shrug and proceed with story-telling, as if I simply just said, "Yes."

Years went by and it was time to leave home. For college. For work. For marriage. For family life.

Much later on, I almost forgot about my jar, until my husband and I visited my sick Mother one Christmas eve.

"So now can you tell me, why you never opened that jar?" Mother said, pointing to the same jar I kept in my old room for so many years.

"Because it contains something inside," I replied yet again.

"I have a confession to make," she said.

"Did you open it, Mother?"

She batted an eye before nodding hesitantly.

I sighed. "Oh well, I guess I lost it now."

"What did you lose exactly dear? There's nothing inside but air," she explained.

"That's exactly my point. I never opened it because I fear to lose something not mine, but feel like it's been stolen from me once I do."

It took a minute or two before my Mother smiled and said, "This is about that boy from your childhood isn't it? The one who died at age 6?"

I nodded, teary-eyed. "He gave me the jar, told me to put something special in it. I couldn't think of anything special to put in, so I joked that if I can squeeze him in, it would do. But he blew on it instead. And then sealed it."

"Oh darling," Mother said, brushing my hair like old times, "I never knew."

With tears now streaming down my eyes, I managed to say, "He gave me his last few breaths. And that is what made the jar special."
Read More »

"Promise me something," she said taking my hand. At this point, I had lost count of the promises she talked me into making.  The majestic promise-keeping quality of my pinky would have worn off by now. That didn't matter. Giving her something to hold on to is what mattered; even if it wasn't me.

"Shoot."

"That you'll stick around long enough to watch me fall apart."

 I gave her a perfunctory nod and she flashed a smile that wasn't hers. I felt her fingers slip away from mine. In a list of all the horrible things in this world, the feeling of her skin no longer pressed against mine placed as the climactic superlative.  On the contrary, amid all uncertainty, the only thing I was sure of was that I didn't love her as much as she loved me. It's unfair. But this is the realistic side of her pipe dream - me.

We weren't lovers as much as we were best friends. She knew that and it hurt. Her eyes still hold traces of pain the bitter truth has imprinted onto them. Often after a while apart, she would run towards me, wrap her arms around my temples and in defense, say, I missed you. I would respond with a nod. And that was never enough. I was never enough.

It wasn't her fault, my inability to reciprocate what she would have given up for me. It was never hers to carry to nights where she would cry herself to sleep. It was mine to be sure of and mine to regret, all at the same time.

She was already falling apart. Inside and out, I could see that. I never saw her face in this light. I never thought hurt  could be this transparent. I see her eyes, begging for reason and strength, and knowing both of which I cannot provide. I take her hand and this time she doesn't hold tight. Her fingers know I am leaving soon. I can feel the small of her back ready to face cold nights as she denies my arm the right to lace around it.

Then she figures this can't go on. She figures she has to take care of herself. She figures I'm not good for her. She figures I am leaving soon. She figures I don't love her as much as she loves me.  She figures I won't miss her. She figures I'll nod. She figures it's not her fault. She figures she's falling apart.

She figures I'll say good bye instead of good night.

Finally, she gets it right. 

 Because I am the best friend. I am the promise at 2 am. I am the other line of a phone call. I am the friendly advice. I am the lab partner.  I am the obligatory compliment. I am the inside joke. I am the favorite song. I am the first dance at prom. I am the blind optimism. I am the first choice. I am, I am. But I am not hers and she is no longer mine.

Read More »

 

Huwebes.

Malawak ang puting espasyo sa laptop kong apat na taon na. Kinikindatan ako ng cursor, sabik na maglabas ng letra. Apat na araw na ang nakalipas nung makita ko ang post sa internet tungkol sa short story competition na idinadaos taun-taon. Naghahanap sila ng mga istorya ng buhay na maaaring tumalakay sa mga bagay na nakakapagpainit ng ulo ng karamihan. Yun bang laging paksa sa debate sa eskwelahan, sa kanto, sa Senado, sa telebisyon at kung saan-saan pang lugar na pwedeng mag-usap ang dalawa o karamihan pang mga tao.

Mainit ang hangin na ibinubuga ng electric fan na syang dumadagdag sa pagkabalisa ko. Sabi ng mga newscasters sa paborito kong morning show, maikli lang daw ang summer ngayon at mas matagal ang tag-ulan. Umasa akong sa pagpasok ng Hunyo ay nasa kalagitnaan na ng alpabeto ang pangalan ng mga bagyo. Hindi pala. Marami akong pag-asa sa katawan kaya hindi ko maiwanan ang harap ng laptop. Kailangan kong masimulan ang istorya na due na pagkatapos ng tatlong linggo.

Akala ko madali lang para sa akin ang makakuha ng inspirasyon para sa istorya ko. Nakini-kinita ko ang sarili kong parang nananalamin lang at binubuhos sa pahina ang mga salitang maaaring mag-kwento ng buhay dahil kahirapan ang bumubungad sa akin araw-araw. 

Kapag nakikita ko ang mga kapitbahay ko, hindi ko maiwasang humanga sa tatag nila sa pagharap sa kinasadlakan nila. Maambisyon kasi akong tao kaya kahit sa iskwater na ako nakatira ngayon ay hindi ko hinayaang matulad ako sa mga kapitbahay ko. Ayokong makita ang sarili ko na pagtapak ng singkwenta ay may pitong anak at sandamukal na apo na hindi ko kinayang suportahan. Ayokong tumanda na ang tanging alam sa buhay ay bingo at siesta sa hapon at drama sa telebisyon pagdating ng gabi. Ayokong mamatay at ilibing sa masikip na sementeryo sa kalapit na baranggay na syang pugad ng mga rugby boys at snatcher o minsan pa nga ay mga magkasintahan na walang pera para sa kwarto sa motel. Tagarito ako pero hindi ako kuntento sa buhay na ganito.

Hinayaan kong lumaylay ang ulo ko sa likod ng upuan. Malawak din ang kisame at wala pa rin akong mahagilap na salita. Pinikit ko ang mata ko at sinimulan kong isa-isahin ang mga paksa na gusto kong talakayin sa istorya ko. Umabot ako sa pangalawang bilang ng listahan. Hindi ko kaagad naituloy dahil naalala ko, kaninang umaga, kausap ko si Neng-neng na kapitbahay ko.

Ah, si Neng-neng… Dalawang bahay ang pagitan ng mga bahay namin. Sampung taon na daw sya, sabi nya, nung maalala kong tanungin ang edad nya. Maliit para sa edad nya si Neng-neng, pero tingin ko, angat sya sa iba dahil bukod sa maganda ang kulay nya ay masarap mangusap ang mga mata nya. Bilugan at malaki na may maliit na tusok sa magkabilang dulo. Parang singkit na hindi, sabi ng kapatid ko. Parang pusa, sabi ng iba. Mas gusto ko yung huli. 

Para kasi sa akin, may misteryo sa mga mata ng pusa, na kapag tinitigan ka nila ay malalaman mong may alam sila sa sikreto ng pagkatao mo. Ngunit kapag pinagmasdan nila ang paligid ay maaninag mo ang kuryosidad sa makulay nilang mata. Ganoon ang mata ni Neng, may kuryosidad ng bata at may pag-unawa ng matanda.

Malapit na ang pasukan kaya tinanong ko sya kung anong grade na nya sa pasukan. “Greyd por”. Ah. Inalam ko kung may gamit na sya para sa eskwela. Wala pa. “Wala pa kasing pera si mama, eh.” Sabay ngiti sa akin na may kasamang pag-ngiwi. “May sakit kasi…” dagdag pa ni Neng. “Eh, si papa mo?” tanong ko. “Wala, eh. Bumyahe. Saka wala paring pera yun” sagot niya. 

Hindi ako nakaimik kaagad. Bumalik ako sa nakaraan. Isang dekada at dalawang taon na ang nakalipas. Sampung taon ako, sabik na nagayak para pumunta sa mall. Mamimili kami ng gamit sa eskwela kasama ang mga kapatid ko. Excited ako dahil may bago na naman akong gamit! Pamilyar na pamilyar sa akin ang amoy ng mga bagong gamit. Gustung-gusto ko ang amoy ng notebooks kong Pro-earth. Pati ang makikintab na mongol pencils! At saka ang mga Pentel Color Pastels… Nasa National Bookstore kami, hawak ko ang pulang basket na may laman ng mga sarili kong gamit sa pasukan. Sunud-sunod kami sa pila nila Ate Jane, Kuya Mart, at si Annie, bunso namin. Sa katapat na iskaparate ay namimili si mama ng bag ni Annie. Siya at si Ate Jane na muna ang bibilhan ng bag dahil sa akin mapupunta ang pinaglumaan ni Ate Jane at, sabi ni mama, maaari pa daw gamitin ni kuya yung luma nyang bag dahil hindi pa sira. Ayos lang naman yon sakin dahil yung lumang bag ni ate ay Barbie ang disenyo at kulay pink. Sabi ni Kate, kaklase ko nung grade three, padadalhan daw sya ng mommy nya ng Barbie na bag na galing sa States ngayong pasukan. Ibig sabihin, hindi ako mahuhuli sa uso! 

“ Gagamitin ko yung binigay n’yong bag sakin” sabi ni Neng-neng. Nasa tabi ko ulit siya at nasa harap kami ng bahay naguusap. Nakaupo kami sa may gate namin. Wala na pala ako sa National Bookstore.

 

“Ah, yung Barbie na pink?” tanong ko. “ Oo.”sagot ni Neng-neng na may kasamang ngiti ng pasasalamat. May kasama kasing pag-pikit ang ‘oo’ nya kanina. Ibig sabihin, feel na feel nya.

“ Sabi nga ni mama, ‘buti daw meron na akong bag, kaso wala pa nga lang ilalagay! Haha!” Tumawa si Neng-neng at lumitaw ng maliliit nyang ngipin. Mababanaag mo ang saya sa munti at morenang mukha ni Neng-neng. Pati sa galaw ng lagpas-baba nyang buhok. Mababaw nga lang talaga ang ligaya ng batang gaya ni Neng-neng. Kasya lang sa isang bag. 

“Excited ka na bang mag-aral?” tanong ko ulit sa kanya. Sunud-sunod ang tango na isinagot nya sa akin. “Sabi ni mama, kami daw ang tutulong sa kanila ‘pag laki ko kaya dapat daw akong mag-aral ng mabuti.”

Lumingon ako sa kaliwa kung saan nakagawi ang bahay nila Neng-neng. Natatandaan ko noong una akong pumasok sa bahay nila, sobrang init. Walang kisame ang loob ng bahay nila at apat na dipa lang ang lapad at haba nito. Paglabas mo ay may labahan na gawa sa bitak-bitak na semento. Maputik, ngunit ang bahaging iyon ang nagsisilbing tambayan nila tuwing tanghali dahil sa tindi ng init sa loob ng kabahayan.

Walo silang magkakapatid at pang-pito si Neng-Neng. Pumapasada ng pampasaherong bus ang tatay niya kaya minsanan lang kung umuwi, para na rin makatipid sa pamasahe. Ang alam ko, sa bus na natutulog ang tatay nila Neng upang lumagari ng pasada. Ang nanay naman nya ay nagtitinda ng gulay sa palengke. Disente kung tutuusin ang kabuhayan ng nanay at tatay ni Neng ngunit hindi iyon sumasapat dahil sa laki ng pamilya nila. 

Paglingon ko sa kaliwa ay si Aling Carmen na ang nasa harap ko. Kakatapos lang nyang maglaba at balak nyang mag-siesta sa tapat ng bahay nila. Nakita nya ako at naisip nya sigurong mas masayang makipagkwentuhan. Malaking babae si Aling Carmen, ngunit bagsak na ang katawan. Laylay na ang magkabilang pisngi ng braso, pati na rin ang dibdib nya na kung iisipin mo ay siguradong mayabong noong kabataan pa nya. Kwarenta y tres palang si Aling Carmen. Sa paningin ko ay higit pa ang inedad ng katawan nya dahil sa trabaho at pag-aanak. 

Ngumiti sya at tinanong kung wala akong pasok ng araw na yon. “Wala po” sagot ko. “Mabuti pala ano? May pahinga ka pag linggo.” Komento ni Aling Carmen. Tinapik-tapik nya ang katabi nyang silya bilang pag-alok na tabihan ko sya. Nagpaunlak ako. “Alam mo, sing-edad mo siguro ako nung mabuntis ako kay Tata.” Sabi ni Aling Carmen. Lumingon siya sa padaan na naglalako ng kalamay. Napukaw siya ng sigaw nito.

Carmencita ang pangalan ng panganay ni Aling Carmen. Nahirapan daw si Carmencita na banggitin ang buo n’yang pangalan kaya kapag binabanggit daw ito at tanging ‘Tata’ lang ang lumalabas sa bibig nito. Si Tata. Kalaro ko sya dati noong bagong lipat kami. Mas matanda sya sa akin ng dalawang taon. Dies y nueve na ako at si Tata ay may asawa at anak na ngayon. 

Bumuntong hininga si Aling Carmen sa tabi ko. “ Huwag kang gagaya sa akin… Nag-anak na lang pagkatapos ng high-school. Atat kasi, eh. Kung babalik lang ako sa panahon, hindi ako mag-aanak ng maaga. Hindi kasi uso ‘non ang kundom at pamili planning!” hininaan nya ang huli nyang sinabi. Natawa ako ng bahagya. 

“Mabuti nga kayo ngayon, alam nyo na ang mga ganyan-ganyan. Kami kasi noon, naku, hindi pwedeng pag-usapan ang mga ganyang bagay! Kaya ginawa na lang namin!” Tuluyan ng kumawala ang bungisngis ni Aling Carmen. 

“ Ang inay ko, kapag narinig sa amin ang mga pangalan ng kaklase naming lalaki, papaluhurin kaagad kami non! Eh, paano pa kaya kapag narinig nya kung paano na magusap ang mga kabataan ngayon tungkol sa sex!” dagdag pa ni Aling Carmen. Nakitawa na rin ako sa kanya. 

“Eh, di okay lang po sa inyo na aralin nila Marites at Agnes sa school yung Sex Education?” hirit ko. Napaisip siya. 

“ Hindi naman siguro masama. Nasa high-school naman na sila, eh. Kesa naman kung saan saan pa nila matutunan yon! Maigi na rin na guro ang magturo. Atlis, hindi sila matutulad sa akin.” may himig ng lungkot ang huling tinuran ni Aling Carmen. 

“ Yun ngang ar-ets bil, dapat ipasa na yon! Ang dami na din kaya natin dito sa Pilipinas. Dito pa nga lang satin, eh, masikip na. Paano pa kaya sa buong bansa. Saka tingin ko, uunlad ang bansa natin kapag oonti tayong mga mahihirap. Tignan mo yung mga mayayaman, konti lang sila mag-anak, kaya konti lang din ang maghahati sa pera nila. Eh, tayong mahihirap, isang team ng basketbol kung mag-anak kaya yung kakarampot na kita, kelangang hatiin sa marami! Oh, diba?” May punto naman si Aling Carmen. 

Sabi sa mga balita nitong mga nakaraang araw, mahigpit na ang pagsusulong ng RH bill at kasama na rin doon ang pagda-dagdag ng Sex Education sa curriculum ng mga eskwelahan. Mahigpit din naman itong tinututulan ng simbahan. Hindi ko lang alam kung ang mga taga-simbahan ay may pamilyang gaya nila Aling Carmen. Kung kaya mabubuhay ang simbahan gaya ng buhay ng karamihan sa atin, tututulan kaya nila ang RH bill at Sex Education?

Wala na sa tabi ko si Aling Carmen. Nasa loob ako ng classroom namin sa MAPEH sa fourth year high school. Nagdi-distribute ng condom yung teacher namin, si Mr. Aragon. Nasa mid-thirties na si sir, alam ko. Maitim, matangkad at pwede na. Maraming may crush kay sir dahil “cool” sya. Laki kasi syang US. Inglisero pero pasado ang Filipino. Mas madalas na nya ngayong gamitin ang Filipino, pero kapag ‘he’s making a point’, nagiging bloodbath sa loob ng classroom. Nosebleed ang English ni sir, eh.

“Oh, alam ko, alam nyo na yan.” Panimula ni Mr. Aragon. “ Pati mga babae dapat kumuha.” Nagtawanan ang mga lalaki at na-conscious ang mga babae. Pinasa sa akin ang kahon. Kumuha ako at tiningnan ang tatak. Trust.

“ Now, I’m not telling you to just have sex. But since I know that you, guys, are insatiably curious, I am letting you know that there is a safe way to do it. Girls, you don’t want to be pregnant while attending the prom, do you?” Tinitigan nya ng mariin ang mga babae sa harapan na row.

“And boys, you might as well stick it to where it’s safe. Having a baby when you’re seventeen or eighteen is tough. You’d have to wake in odd hours, change diapers, make baby food, and do lots of stuff that is way more intense than basketball or harder than math. Now, imagine doing that while you’re in highschool.” Mas mariin ang tingin nya sa mga lalaki sa loob ng silid.

“I want to let you know that having sex with someone is more fulfilling if you are with the one you are married to. Because you can be sure that that person will support you no matter what happens in life. This is not to advertise chastity but to explain to you that your body is your responsibility. Whatever you do with it will reflect what you are.” Pakiramdam ko, nasa Marriage Encounter ako na ina-attend-an nila mama at papa. Pero sa tingin ko, tama naman si sir sa mga sinabi nya. 

Pagkatapos ng isang linggo, pinagawa kami ni Mr. Aragon ng project. Magaalaga kami ng itlog. Fresh eggs. Kailangan daw ay tumagal yon ng isang linggo na hindi nababasag. May pirma ang bawat itlog kaya hindi pwedeng palitan. Sa ganoon daw maipapakita kung gaano ka-responsible ang bawat isa sa amin. Mahuhubog daw ang ‘sense of responsibility’ namin. Nagawa ko naman ang pinagawa ni sir, pero hindi nagustuhan ni mama nang umalingasaw sa basurahan ang amoy ng bugok na itlog pagkatapos ng isang linggo. Napapikit ako habang pinapagalitan ni mama. Mabaho rin pala ang responsibilidad. Kaya siguro maraming tumatakas dito.

Pagmulat ko ay mukha na ni Neng-neng ang nasa harapan ko. Bilog na bilog ang mga mata n’ya at nakatitig sa akin. Wala kami sa labas ng bahay, nasa kusina kami. Nakain sya. Nagluto si papa ng sinampalukang manok. May halong bulaklak ng sampaloc kaya talagang lasa ang asim. Kinilig si Neng-neng. “Asim!” sambulat nya habang nakapikit.

Hindi pa rin siguro uso sa edad ni Neng ang hiya kaya pumayag syang makikain sa amin. Wala kasi silang hapunan ngayong gabi. Okay lang naman kasi sobra talaga yung ulam. Saka malaki na kaming magkakapatid, kung sakaling maubusan, matitiis naming ang gutom at iisipin naming mag-ate na nag-after six lang kami. Kumpara sa musmos na isip ni Neng at ng iba pa nyang kapatid na para sa kanila ay ang gutom ay talagang gutom. Kapag walang pagkain, wala talagang pagkain. Mapalad ang ibang bata na may hapunan sa gabing yon kesa sa kanila. Para kay Neng, biyayang maituturing ang isang takal na kanin at isang mangkok na sinampalukang manok. Naisip ko yung bunso nila at yung dalawa pang nasa elementary, tiyak hindi pa rin nakain ang mga batang yon. 

“ Tawagin mo kaya sila Miles, saka si Andeng at Che-Che. Baka hindi pa rin yun mga yon kumakain.” Sabi sakin ni papa, sabay kalabit. Pareho pala kami ng iniisip. Nakatingin lang si Neng, pawisan ang mukha. Nauunawaan ang malasakit na pinapakita ng mga kapitbahay nya. 

Lumabas ako ng bahay at naglakad papunta sa bahay nila Neng-neng. Mahalumigmig na ang hangin. Tumingala ako, walang mga kumikislap. Ibig sabihin, makapal ang ulap sa itaas. Nagbabadya ang ulan. 

Pumasok ako sa may mabatong labahan nila Neng at kinatok ang pintuan nila Aling Carmen. “ Ate, andyan po ba sila Andeng at Che-Che, pati si bunso?” tanong ko kay Aling Carmen pagkabukas nya ng pinto. Nangingitim ang palibot ng mata ni Aling Carmen. “ Pinapasundo po sila ni papa.” Dagdag ko. Umubo muna sya saka tinawag ang tatlong bata. Naintindihan ni Aling Carmen ang intensyon naming at nagpaubaya sya.

“ Ay, hala, tawag daw kayo ni Kuya Nuel.” Udyok ni Aling Carmen sa mga bata. “Wag kayong makulit dun, ha?” Bilin pa nya.

“Salamat, ano, ha?” pagkuway sabi ni Aling Carmen sa akin. “Pasensya na at si Kuya Jojo mo, eh, wala pa. Hindi pa nauwi.” Alam ko na hindi pa nauwi ang asawa nya. Nasabi na sa akin ni Neng-neng kahapon. Hawak ni Aling Carmen ang pulsuhan ko. Nakatingin ako sa kamay nya habang nagsasalita sya. Nanginginig yon.

“ Andeng, mauna na kayo sa bahay. Sabihin nyo, susunod ako.” Sabi ko sa mas panganay sa tatlo. “ Bitbitin mo na si Miles at walang tsinelas.” Dugtong ko, dahil alam kong sanay maglakad ng nakayapak ang bunso nila Aling Carmen na si Miles. Gala din ito kaya madalas ay may sugat sa paa. Hindi na nga lang mas madalas ngayon, siguro ay kumapal na ang kalyo sa paa ng bata at nasanay sa garas ng kalye. Sumasalamin nga talaga sa tao ang pangalan nila.

Nauna na nga sila Andeng, hindi na nagpatumpik-tumpik pa. Gutom na nga siguro.

“Okay lang po yun, ‘te.” Hinawakan ko ang nanginginig na kamay ni Aling Carmen at ginagap ng dalawa kong palad. “Naiintindihan naman po namin…” ngumiti ako upang ipabatid sa kanya na ayos lang ang lahat.

Nangingilid ang luha sa pagal na mata ni Aling Carmen. Habag. Yun ang tangi kong nararamdaman ngayon habang saksi sa kalagayan ng kapitbahay ko. Tuluyan ng umagos ang pait sa hapis na pisngi ni Aling Carmen. Parang kalahati ng timbang nya ang nabawas nung huli ko syang makita. Ang dati’y malaking babae, ngayon ay parang lug-ukin na. Mahigit singkwenta anyos ang tingin ko sa kanya ngayon. Tila ba humahabol na siya sa edad ng nanay nyang si Nanay Medring na ngayo’y nasa sisenta y anyos na. Pinisil ko ang kamay nya. “H’wag na po kayong mag-alala.”  Ngunit tingin ko’y hindi sapat ang mga salitang yon para palubagin ang loob nya. Lumakad na ako palayo sa kanya.

Pumasok ako sa bahay at sumalo sa hapag. Parang isang linya sa kanta: “masdan mo ang mga bata…” Yun nga ang ginagawa ko at hindi ko mapigilan ang sarili kong tuluyang maawa. Pumasok ako sa kwarto at sumilip sa bintana. Natagiti. Mabini ang patak ng ulan, gaya ng luha ko. Dahan-dahan ang pagpatak. Tila sinasanay ng bawat luha ang sarili nila sa aking pisngi. Hinahagod at ninamnamnam ang balat ko. Nalasaan ko ang luha ko. Maalat. Kasing-alat ng kalagayan ng mga batang kinupkop namin ngayong gabi. Pinilit kong pigilan ang hikbi na kumakawala sa lalamunan ko. Ngunit hindi kinaya ng labi kong sarhan ang sigaw ng pagkatao ko. Ang drama ko naman, baka mahuli ulit ako ni ate sa ganitong sitwasyon. Isang taon kong dadanasin ang hirap na mabigyan ng palayaw na “best-actress”. 

Inihilig ko ang ulo ko sa bintana ngunit nangawit ako. Yumuko ako at pinatong ang ulo ko sa pasamano ng bintana. Malamig at basa na ang hangin sa labas. Hindi ko alam kung luha ko ang tumutulo o nababasa na ako ng ulan galing sa labas. Wala na akong pakialam. Tuluyan na akong dinalaw ng antok. 

Nakakapagod ang ganito. Nakakahilo…

Basa ang pakiramdam ng mukha ko.

Maasim.

Nagising ako sa harap ng laptop. Naghalo ang laway at luha sa mukha ko. Kinapa ko ang loob ng bag ko kung merong pwedeng pamunas sa mukha. Wala. Badtrip. T-shirt na lang.

Hinarap ko ang laptop pagkatapos kong tanggalin ang namuong muta sa mata ko. Hindi ko alam kung gaano ako katagal nakatulog. Pagtingin  ko ulit sa laptop ay nang-aanyaya na ang kindat ng cursor sa pahina ng Microsoft Word. Alam ko, may maisusulat na ako. Nagtipa ako. 

Shit, wala pala. Hindi ko na maalala.

Sabado ng umaga. Maagang-maaga. Ginising ako ni papa. “Patay na si Ate Carmen mo.”  Sabi nya.

Sabado ng gabi. “Nakunan daw yan nung isang araw, eh. Hindi na kinaya ng katawan.” Tumango ang sinabihan. “Kaya pala...”

Kaya pala.

Kausap ko lang si Neng-neng kahapon. Tinanong ko sya kung may gamit na sya sa eskwela. Wala pa. Hindi ko natanong kung kamusta na ang nanay nya. Nagkausap kami ni Aling Carmen nitong huling Martes ng gabi. Hinawakan nya ang kamay ko, nanginginig sya non. Hindi man lang ako nagtanong. Bakit hindi ako nagtanong? Bakit si Neng-neng ang lagi kong tinatanong?

Ayon sa mga usisero’t usisera, nabuntis ulit si Aling Carmen, umalis si Kuya Jojo para daw pumasada. Pero bago umalis, sinabihan si Aling Carmen na ipalaglag na ang bata dahil di na nila kakayanin pa ang isa pang anak. Sabi ni Nanay Medring, sana daw inisip yon ng walanghiyang si Kuya Jojo bago nya parausan si Aling Carmen. Lasing lagi si Kuya Jojo kapag nasa bahay nila kaya wala siguro sa huwisyo. Hindi daw pumapayag si Kuya Jojo kapag ayaw ni Aling Carmen na magsiping sila. Iyon lang daw ang kwenta ni Aling Carmen sa buhay. Hayop nga daw talaga si Kuya Jojo.

Tuloy ang tong-its sa paligid ng bahay nila Aling Carmen. Nandoon ang walo nyang anak at ang nanay nya. Hindi pa nagpapakita si Kuya Jojo. Wala nga sigurong balak. Sana naging teacher ni Kuya Jojo si Mr. Aragon nung highschool, para naman nahubog ang “sense of responsibility” nya. Sayang.

Magkatabi kami ni Neng-neng sa monobloc. Yakap-yakap ako ni Neng-neng kahit maalinsangan ang hangin. Mainit at malagkit ang pakiramdam ko ngunit alam ko na mas matindi and dinaranas ngayon ng munti kong kaulayaw sa araw-araw. Sapat lang siguro na kabayaran ang yakap na ‘to sa walang sawang pag-sagot ni Neng-neng sa mga tanong ko. Walang tanong na namamagitan samin ngayon. Tanging hikbi nya at ng kalapit na sila Andeng, Che-Che, Maritess, Agnes, Jepoy at Jelo. Nakatulog na si Miles kaya ipinasok na ito ni Nanay Medring. Nasa kaliwa ko si Tata, karga ang anak nyang isang taong gulang. Nag-to-tong-its ang asawa nitong si Bryan. Nakisali na rin si Nanay Medring. May balak kaya si Nanay Medring na ibili ng gamit sa National Bookstore ang mapapanalunan nya sa tong-its? Magagamit pa kaya ni Neng-neng ang pink na bag na binigay namin sa kanya para ngayong pasukan? 

Hindi ko magawang tanungin si Tata tungkol sa kapatid nya. Alam kong may iba rin syang alalahanin. May pamilya na sya. May dapat na syang paglaanan ng sarili nyang panahon. 

Nagawi sa kabaong ang tingin ko. Nakalagay sa ibabaw ang litrato ni Aling Carmen nung sya’y bata-bata pa. Nakaukit ang kuryusidad sa matang kasinghugis ng mata ng ika-pito nyang anak. Ang sinasabi n’yang pag-asa nila. Ang mag-aangat sa kahirapan at tutulong sa oras na lumaki na sila. Sana nga lang, hindi binibigyan ng magulang ng ganoong responsibilidad ang mga anak nila. Mabigat yon, dahil sa musmos nilang isipan ay dinadala na nila ang ganong kabigat na pasanin. Doon nagsisimula ang pagtanda. Mas mabilis nilang nakakalimutan ang pagka-bata nila.

Para tuloy pantapal ang kabataan ngayon. Sila ang aayos sa kabulastugan na ginawa ng magulang noon. Pinag-aaral nga lang ba ang mga anak ngayon para sa pag-unlad ng magulang o para sa pag-unlad ng sarili nya? Leverage, ‘ika nga nung TV series sa US.

Tiningnan ko ang magkakapatid. Nasabi kaya ni Aling Carmen kina Maritess at Agnes na okay lang na pag-aralan ang tungkol sa sex ngunit huwag itong gagawin sa hindi takdang panahon? Napaalalahanan kaya nya ang iba pa nyang anak na huwag tularan ang mga desisyon nya sa buhay? Tulad noong dies y nueve pa lang ako. Dalawang taon na ang nakalipas nung ipaalam sa akin ni Aling Carmen na mali ang desisyon nya na mag-anak nang maaga. Sana nasabihan ng mas maaga pati si Tata.

Bumabaha ng alaala sa utak ko at hindi ko maiwasang isipin kung papaano na ang buhay nila Neng-neng at ng mga kapatid nya. Aampunin kaya sila ng simbahan? Pro-life naman sila. Bubuhayin naman siguro nila ang mga batang ‘to dahil sila na mismo ang nagsabing mag-parami tayo. Sila naman mismo ang nagturo kanila Aling Carmen at Kuya Jojo na okay lang magparami. Sabagay, malaki naman ang simbahan, marami ang pwede nilang patirahin sa ilalim ng pamamalakd nila. Makikita kaya nila ang pamilyang ito sa dinami-rami ng pinagkakaabalahan nila pati na ng gobyerno?

Pero habang naghihintay sa aksyon ng mga dapat umaksyon, paano na kaya ‘to? Hindi naman araw-araw ay sumusobra ang lutong ulam ni papa.

Read More »